Tüm çalışmalarda olmasa da, çoğu çalışmada; yeni tanı alan tip 1 şeker hastalığı (tip 1 diyabetes mellitus: DM1) hastalarının, kontrollere oranla anlamlı olarak daha düşük kan D vitamini (25-hidroksivitamin D: 25HVD) seviyelerine sahip olduğu görüldü.

Ancak bir çalışmada (Cooper JD1, Smyth DJ, Walker NM, Stevens H, Burren OS, Wallace C, Greissl C, Ramos-Lopez E, Hyppönen E, Dunger DB, Spector TD, Ouwehand WH, Wang TJ, Badenhoop K, Todd JA. Inherited variation in vitamin D genes is associated with predisposition to autoimmune disease type 1 diabetes. Diabetes. 2011 May;60(5):1624-31. doi: 10.2337/db10-1656. Epub 2011 Mar 25.), DM1 hastalarındaki kanda D vitamin  düşüklüğünün, genetik olarak D vitamini düşüklüğüne yatkınlıktan kaynaklandığı saptandı.

Yaşamın başlarında D vitamini desteği verilen bebeklerin daha sonra DM1 gelişme ihtimallerin destek verilmeyenlere göre azaldığı saptandı. Hem bu riski azaltmak için doğum sonrası; hem de tanı alır almaz, bağışıklık yanıtını iyileştirmek ve –insülin üreten- kalan pankreas beta hücrelerinin daha fazla yıkıma uğramaması için D vitamini desteği önerildi.

• Yeni tanı konan 88 DM1 hastasında kan D vitamini (25HVD ve 1,25diHVD düzeyleri) 57 kontrole göre anlamlı düşük saptandı (Pozzilli P1, Manfrini S, Crinò A, Picardi A, Leomanni C, Cherubini V, Valente L, Khazrai M, Visalli N; IMDIAB group. Low levels of 25-hydroxyvitamin D3 and 1,25-dihydroxyvitamin D3 in patients with newly diagnosed type 1 diabetes. Horm Metab Res. 2005 Nov;37(11):680-3.).
• Yeni tanı alan 50 DM1 ve 50 kontrolde bakılan 25HVD düzeylerinin karşılaştırması, DM1’lilerde %58’e karşılık kontrollerde %32 oranında D vitamin eksikliği (<20 ng/mL)olduğunu ve farkın anlamlı olduğunu gösterdi (Borkar VV1, Devidayal, Verma S, Bhalla AK. Low levels of vitamin D in North Indian children with newly diagnosed type 1 diabetes. Pediatr Diabetes. 2010 Aug;11(5):345-50. doi: 10.1111/j.1399-5448.2009.00589.x.).
• 907 DM1’li ve bunların 896 kardeşinde 25HVD bakıldı ve kardeşler –yaş, cins, örnek alınma zamanı açısından- eşleştirildi. 25HVD düzeyi, kardeşlerde, DM1’dekilerin ortalamasından %2.6 daha yüksekken uyarlamalardan sonra tersine %5.2 daha düşük bulundu. Yani DM1-D vitamini ilişkisini desteklemedi (Thorsen SU, Mortensen HB, Carstensen B, Fenger M, Thuesen BH, Husemoen LL, Bergholdt R, Brorsson C, Pociot F, Linneberg A, Svensson J. No difference in vitamin D levels between children newly diagnosed with type 1 diabetes and their healthy siblings: a 13-year nationwide Danish study. Diabetes Care. 2013 Sep;36(9):e157-8. doi: 10.2337/dc13-0342.).
• Erken çocuklukta D vitamini desteğinin yapıldığı sekiz ve annenin gebeliği sırasında D vitamini aldığı üç çalışmanın ortak değerlendirildiği bir meta-analizde, yaşamın başlarında D vitamin desteği alanlarda, almayanlara göre, DM1 riski %29 daha düşük saptandı. Ama annenin D vitamini alışı, çocuğun DM1 riskini etkilemiyor görünüyordu (Dong JY1, Zhang WG, Chen JJ, Zhang ZL, Han SF, Qin LQ. Vitamin D intake and risk of type 1 diabetes: a meta-analysis of observational studies. Nutrients. 2013 Sep 12;5(9):3551-62. doi: 10.3390/nu5093551.).
• Beş gözlemsel çalışmanın değerlendirildiği bir sistematik gözden geçirme ve meta-analizde, bebekliğinde D vitamini desteği alanlarda, almayanlara göre DM1 riski %29 daha az bulundu. (Zipitis CS1, Akobeng AK. Vitamin D supplementation in early childhood and risk of type 1 diabetes: a systematic review and meta-analysis. Arch Dis Child. 2008 Jun;93(6):512-7. doi: 10.1136/adc.2007.128579. Epub 2008 Mar 13.).
• İngiltere’de yapılan bir çalışma, 720 DM1’li hastanın, 2610 sağlıklı akranından daha düşük 25HVD düzeylerine sahip olduğunu; optimal düzeye sahiplerin (>30 ng/mL) yazın %18.6, kışın %4.3’te kaldığını gösterdi. DM1 ve kontrollerin gen (GC, DHCR7, CYP2R1 ve CYP24A1) karşılaştırmaları, DM 1 ile –ilişkisi önceden gösterilen ve aynı zamanda multipl skleroz ile de ilişkiliCYP27B1’e ek olarak- DHCR7 ve CYP2R1’nin de DM1 ile ilişkisini ortaya koydu. Bir başka ifadeyle, DM1 hastalarının genetik olarak D vitamini düşüklüğüne yatkın olduğu saptandı (Cooper JD1, Smyth DJ, Walker NM, Stevens H, Burren OS, Wallace C, Greissl C, Ramos-Lopez E, Hyppönen E, Dunger DB, Spector TD, Ouwehand WH, Wang TJ, Badenhoop K, Todd JA. Inherited variation in vitamin D genes is associated with predisposition to autoimmune disease type 1 diabetes. Diabetes. 2011 May;60(5):1624-31. doi: 10.2337/db10-1656. Epub 2011 Mar 25.).

***

İnsanda D vitamininin beyni ve omuriliği tutan ve çok farklı tablolara yol açabilen “multipl skleroz (MS)” hastalığına iyi geldiği konusunda hayli çalışma yapılmış; bazısı hastalığın tekrarlama (nüks) sıklığında azalma, manyetik rezonans (MRI) görüntü bulgularında olumlu sonuçlar göstermesine karşın, olumlu bulanlar kadar fayda sağlamadığını bildiren çalışmalar yayımlanmıştır.

• ABD’de 7 milyonu aşan askerî personelde, 257 MS olgusu saptandı, her bir olgu benzer özelliklerde (yaş, cins, ırk, kan alım zamanı) 2 kontrolle eşleştirildi. 20 ng/mL’nin altında 25HVD düzeyine sahip 148 beyazda, 296 kontrola göre, multipl skleroz sıklığının 2 kat kadar (OR: 0.59) fazla olduğu saptandı. 25HVD düzeyi-MS sıklığı ters ilişkisi 20 yaş altındakilerde daha belirgindi. 109 zenci ve Hispanikte bu yönden anlamlı ilişki saptanmadı. (Munger KL1, Levin LI, Hollis BW, Howard NS, Ascherio A. Serum 25-hydroxyvitamin D levels and risk of multiple sclerosis. JAMA. 2006 Dec 20;296(23):2832-8.).
• İkiye ayrılarak, günde 1200 mg kalsiyum yanında, 52 hafta süreyle, önce 28 hafta günde 40.000 İÜ, sonra 12 hafta 10.000 İÜ, sonra da duruma göre titre edilmek üzere D vitamini verilen 25 multipl skleroz hastasında, 24 kontrola göre,  daha az nüks saptandı ve T-hücre proliferasyonu kalıcı azaldı. 25HVD düzeyi ortalama 413 nmol/L’ye ulaşmasına karşın, her hangi bir yan etki ortaya çıkmadı.  (Burton JM1, Kimball S, Vieth R, Bar-Or A, Dosch HM, Cheung R, Gagne D, D'Souza C, Ursell M, O'Connor P. A phase I/II dose-escalation trial of vitamin D3 and calcium in multiple sclerosis. Neurology. 2010 Jun 8;74(23):1852-9. doi: 10.1212/WNL.0b013e3181e1cec2. Epub 2010 Apr 28.).
• 20-40 yaşlarında D vitamini düzeyi 30 ng/mL’den düşük 30 optik nöritli MS hasta steroid tedavisi yanında, 1 yıl süreyle haftada 50.000 İÜ D vitamini ve plasebo şeklinde örneklendiğinde, ikincil demiyelinizasyonun D vitamini verilenlerde daha az ortaya çıktığı ve MRI bulgularının da daha az olduğu saptandı (Derakhshandi H1, Etemadifar M, Feizi A, Abtahi SH, Minagar A, Abtahi MA, Abtahi ZA, Dehghani A, Sajjadi S, Tabrizi N. Preventive effect of vitamin D3 supplementation on conversion of optic neuritis to clinically definite multiple sclerosis: a double blind, randomized, placebo-controlled pilot clinical trial. Acta Neurol Belg. 2013 Sep;113(3):257-63. doi: 10.1007/s13760-012-0166-2. Epub 2012 Dec 19.).
• 18-60 yaşında İFN beta-1a almakta olan 62 MS’li, 6 ay süreyle ayda 300.000 İÜ D vitamini ve plasebo şeklinde örneklendiğinde, işgörmezlik skorlarında ve MRI’da gadolinyum artırıcı lezyonlarda fark saptanmadı (Mosayebi G1, Ghazavi A, Ghasami K, Jand Y, Kokhaei P. Therapeutic effect of vitamin D3 in multiple sclerosis patients. Immunol Invest. 2011;40(6):627-39. doi: 10.3109/08820139.2011.573041. Epub 2011 May 4.).
• 6 ay süreyle, 23 multipl sklerozluya günde bir kez ve günde iki kez 6.000 İÜ D vitamini şeklinde örneklendiğinde, MRI’da gadolinyum artırıcı lezyonlarda fark saptanmazken, 25HVD düzeyini -130-175 nM’ye getirecek şekilde- yüksek doz verilenlerde nüks daha sık saptandı (Stein MS1, Liu Y, Gray OM, Baker JE, Kolbe SC, Ditchfield MR, Egan GF, Mitchell PJ, Harrison LC, Butzkueven H, Kilpatrick TJ. A randomized trial of high-dose vitamin D2 in relapsing-remitting multiple sclerosis. Neurology. 2011 Oct 25;77(17):1611-8. doi: 10.1212/WNL.0b013e3182343274.).
• Ancak Cochrane gözden geçirmelerinde, mevcut çalışmalarla, D vitamin desteğiyle multipl sklerozun önlenebileceğine ilişkin yeterli veri olmadığı dile getirilmiştir (Jagannath VA1, Fedorowicz Z, Asokan GV, Robak EW, Whamond L. Vitamin D for the management of multiple sclerosis. Cochrane Database Syst Rev. 2010 Dec 8;(12):CD008422. doi: 10.1002/14651858.CD008422.pub2.).

***

DM1 ve MS dışında da pek çok otoimmün hastalıkta D vitamininin katkısı araştırılmıştır.

• Yeni tanı konmuş 123 sistemik lupus eritematozus (SLE) hastasıyla 240 kontrolün karşılaştırılmasında, SLE’lilerde kanda D vitamin düzeyi düşük saptandı (Kamen DL1, Cooper GS, Bouali H, Shaftman SR, Hollis BW, Gilkeson GS. Vitamin D deficiency in systemic lupus erythematosus. Autoimmun Rev. 2006 Feb;5(2):114-7. Epub 2005 Jun 21.).
• Crohn hastalığının remisyonundaki 108 hastaya 12 ay süreyle, günde 1200 İÜ D vitamini+1200 mg kalsiyum veya plasebo verildiğinde, nüks oranı %13’e karşılık %29 saptanmakla birlikte aradaki fark istatistiksel anlamlı değildi (Jørgensen SP1, Agnholt J, Glerup H, Lyhne S, Villadsen GE, Hvas CL, Bartels LE, Kelsen J, Christensen LA, Dahlerup JF. Clinical trial: vitamin D3 treatment in Crohn's disease - a randomized double-blind placebo-controlled study. Aliment Pharmacol Ther. 2010 Aug;32(3):377-83. doi: 10.1111/j.1365-2036.2010.04355.x. Epub 2010 May 11.).
• Hayvan deneylerinde, eksikliğinin otoimmün hastalıkları kışkırtabilecek değişikliklere neden olduğu gösterildi (Ponsonby AL1, McMichael A, van der Mei I. Ultraviolet radiation and autoimmune disease: insights from epidemiological research. Toxicology. 2002 Dec 27;181-182:71-8.).