Birçok çalışmada kanda D vitamini (25-hidroksivitamin D: 25HVD) düzeyi ile tip2 şeker hastalığı (tip2 diyabetes mellitus: DM2), insülin direnci, -son 3 aydaki kan şekeri ortalamasını yansıtan- HbA1c gibi kan şekeriyle ilgili sorunlar arasında ters yönde ilişki olduğunu; kanda D vitamin düzeyi arttıkça bu riskin azalıp, düzey azaldıkça riskin arttığı gösterildi. Ancak bunu doğrulamayan çalışmaların da olduğunu belirtmek gerekir.
D vitamini düzeyinde görece olumlu etkiye karşılık, D vitamini ile yapılan destek çalışmaları, tersine –bazı olumlu yayınlara ve insülin direncini azalttığına ilişkin raporlara rağmen- çok fayda ediyor gibi görünmemektedir.
Diyabet-D vitamini ilişkisi lehine, pankreasta özellikle insülin salgılayan beta hücrelerinde D vitamin almaçları (reseptörleri) saptanmış olması, D vitaminiyle ilgili genlerde bazı alelik varyasyonların aynı zamanda şeker metabolizmasındaki bozukluklarla ilişkisinin gösterilmesini de not etmek gerekir (Takiishi T1, Gysemans C, Bouillon R, Mathieu C. Vitamin D and diabetes. See comment in PubMed Commons belowEndocrinol Metab Clin North Am. 2010 Jun;39(2):419-46, table of contents. doi: 10.1016/j.ecl.2010.02.013.).
Kanda D vitamin (25HVD) düzeyi ile DM2 arasındaki ilişkileri gösteren çalışmalar:
- Sosyodemografik, fizik aktivite, besin desteği kullanımı, parathormon ve BKİ uyarlamalarından sonra, 25HVD düşüklüğüyle İnsülin direnci belirteçlerinin ilişkili olduğu saptandı. Bu, D vitamininin DM2 patogenezinde rolünün olabileceği şeklinde yorumlandı (Zhao G1, Ford ES, Li C. Associations of serum concentrations of 25-hydroxyvitamin D and parathyroid hormone with surrogate markers of insulin resistance among U.S. adults without physician-diagnosed diabetes: NHANES, 2003-2006. Diabetes Care. 2010 Feb;33(2):344-7. doi: 10.2337/dc09-0924. Epub 2009 Oct 21. Kayaniyil S1, Vieth R, Retnakaran R, Knight JA, Qi Y, Gerstein HC, Perkins BA, Harris SB, Zinman B, Hanley AJ. Association of vitamin D with insulin resistance and beta-cell dysfunction in subjects at risk for type 2 diabetes. Diabetes Care. 2010 Jun;33(6):1379-81. doi: 10.2337/dc09-2321. Epub 2010 Mar 9.).
- 9.773 erişkinde, 35-74 yaşları arasındakilerde ve DM2 öyküsü olmayanlarda, 25HVD düşüklüğüyle HbA1c düzeyleri arasında ters ilişki olduğu saptandı (Kositsawat J1, Freeman VL, Gerber BS, Geraci S. Association of A1C levels with vitamin D status in U.S. adults: data from the National Health and Nutrition Examination Survey. Diabetes Care. 2010 Jun;33(6):1236-8. doi: 10.2337/dc09-2150. Epub 2010 Mar 9.).
- Şeker hastalığı olmayan 40-74 yaşlarındakilerin 22 yıllık takibinde, 412 DM2 ortaya çıktı. Bunlarla benzer özelliklere sahip 986 kontrolle yapılan karşılaştırmada, yüksek D vitamini düzeylerinin DM2 riskini azalttığı; en yüksek çeyrekte, en düşüğe göre riskin erkeklerde %72, kadınlarda %86 daha az olduğu belirlendi (Knekt P1, Laaksonen M, Mattila C, Härkänen T, Marniemi J, Heliövaara M, Rissanen H, Montonen J, Reunanen A. Serum vitamin D and subsequent occurrence of type 2 diabetes. Epidemiology. 2008 Sep;19(5):666-71. doi: 10.1097/EDE.0b013e318176b8ad.).
- 2013’te yapılan 4.996’sı DM2’li 76.220 katılımcıyı kapsayan 21 ileriye dönük (prospektif) incelemeyi içeren bir meta-analizde, en yüksek ve en düşük 25HVD dilimleri karşılaştırmasında, yüksek dilimlerde DM2 riski %38 daha düşüktü. 25HVD’de her 10 nmol/L (4 ng/mL) artış, DM2 riskinde %4 azalmaya karşılık geliyordu (Song Y1, Wang L, Pittas AG, Del Gobbo LC, Zhang C, Manson JE, Hu FB. Blood 25-hydroxy vitamin D levels and incident type 2 diabetes: a meta-analysis of prospective studies. Diabetes Care. 2013 May;36(5):1422-8. doi: 10.2337/dc12-0962.).
- 2010’da yapılan bir meta-analiz (Pittas AG1, Chung M, Trikalinos T, Mitri J, Brendel M, Patel K, Lichtenstein AH, Lau J, Balk EM. Systematic review: Vitamin D and cardiometabolic outcomes. Ann Intern Med. 2010 Mar 2;152(5):307-14. doi: 10.7326/0003-4819-152-5-201003020-00009.) 6 incelemeden üçünde daha yüksek D vitamini değerlerinde daha az DM2 olduğunu; buna karşılık 8 çalışmada D vitamini desteğiyle DM2 ve glisemi arasına ilişki saptanmadığını gösterdi.
***
D vitamin desteğinin DM2 hastalarındaki sonuçlarını gösteren çalışmalar:
- İnsülin direnci saptanan 42 kadına 6 ay süreyle günde 4.000 İÜ D vitamini takviyesi yapılırken 39 kontrole ilaç taklidi (plasebo) verildi. Çalışma sonunda D vitamini desteği yapılanlarda insülin duyarlığında anlamlı iyileşme saptandı. Bu etki, 25HVD’si 80 nmol/L (32 ng/mL)’nin üstündekilerde daha belirgindi. Lipid profili ve hsCRP’de anlamlı değişiklik olmadı (von Hurst PR1, Stonehouse W, Coad J. Vitamin D supplementation reduces insulin resistance in South Asian women living in New Zealand who are insulin resistant and vitamin D deficient - a randomised, placebo-controlled trial. Br J Nutr. 2010 Feb;103(4):549-55. doi: 10.1017/S0007114509992017. Epub 2009 Sep 28.).
- 89 toplu veya şişman, prediyabetik/erken diyabetik siyah Amerikalı, 12 hafta süreyle günde 4.000 İÜ D vitamini ve plasebo şeklinde rastgele örneklendiğinde, D vitamini düzeyi 16’dan 32.5 ng/mL’ye yükseldi. İnsülin duyarlığı, D vitamini verilenlerde %4 azalırken, plasebo grubunda %12 arttı. İnsülin salgısı D vitamini verilenlerde %12 artarken, plasebo verilenlerde %2 azaldı. Ancak bu değişiklikler kan şekerine her hangi bir şekilde yansımadı (Harris SS1, Pittas AG, Palermo NJ. A randomized, placebo-controlled trial of vitamin D supplementation to improve glycaemia in overweight and obese African Americans. Diabetes Obes Metab. 2012 Sep;14(9):789-94. doi: 10.1111/j.1463-1326.2012.01605.x. Epub 2012 May 8.).
- Menopoza girmiş 50-79 yaşındaki 33.951 kadında, günde 500 mg kalsiyum karbonat+400 İÜ D vitamini yada plasebo verildiğinde, 7 yıllık takipte 2.291 yeni tanı DM2 ortaya çıktı. Ancak kalsiyum+ D vitamini alanlarla plasebo alanlar arasında DM2 gelişmesi yönünden fark saptanmadı. Yalnız D vitamini dozunun düşük olduğu söylenebilir (de Boer IH1, Tinker LF, Connelly S, Curb JD, Howard BV, Kestenbaum B, Larson JC, Manson JE, Margolis KL, Siscovick DS, Weiss NS; Women's Health Initiative Investigators. Calcium plus vitamin D supplementation and the risk of incident diabetes in the Women's Health Initiative. Diabetes Care. 2008 Apr;31(4):701-7. doi: 10.2337/dc07-1829. Epub 2008 Jan 30.).
- 15 rastgele örneklemeli çalışmanın 40.479 katılımcısının sistematik gözden geçirmesi ve meta-analizinde (George PS1, Pearson ER, Witham MD. Effect of vitamin D supplementation on glycaemic control and insulin resistance: a systematic review and meta-analysis. Diabet Med. 2012 Aug;29(8):e142-50. doi: 10.1111/j.1464-5491.2012.03672.x.), D vitamini desteğiyle,
- Kan şekeri sorunsuzlarda (normoglisemiklerde) AKŞ veya insülin direnci açısından fark saptanmadı,
- Kan şeker ayarı bozuklarda (disglisemiklerde: DM2, glukoz tolerans bozukluğu: GTB, bozulmuş açlık glukozu: BAG) açlık kan şekerinde 5.8 mg/dL kadar düşüş ve insülin direncinde hafif azalma saptandı ama HbA1c’de fark yoktu,
- Yeni DM2 gelişimi açısından da fark saptanmadı.
- 8 gözlemsel çalışma ve 11 rastgele örneklemeli çalışmanın meta-analizinde, günde 500 İÜ’nin üstünde D vitamin alımı, günde 200 İÜ’nin altında alanlara göre tip2 şeker hastalığı oluşum riskini %13 azalttığı saptandı. 25 ng/mL’nin üstü kan seviyesine sahipler, 14 ng/mL’nin altındakilere göre %43 daha az riske sahiptiler. Ancak D vitamin desteği tip 2 şeker hastalarında kan şeker değerlerine yarar sağlamıyordu. Yalnız 2 çalışmada insulin direncine iyi geldiği belirlendi (Mitri J, Muraru MD, Pittas AG. Vitamin D and type 2 diabetes: a systematic review. Eur J Clin Nutr. 2011 Sep;65(9):1005-15. doi: 10.1038/ejcn.2011.118. Epub 2011 Jul 6.), (Pittas AG, Dawson-Hughes B, Li T, Van Dam RM, Willett WC, Manson JE, Hu FB. Vitamin D and calcium intake in relation to type 2 diabetes in women. Diabetes Care. 2006 Mar;29(3):650-6.).