(Kısaltılmıştır)

Ben çocukken, "zayıf" insanların sinirleri bozulurdu. Daha birkaç yıl önce, stresin beyinde tahribat yaptığı söylense, bilim adamları gülerdi. Birçok hastalıkla stres arasında bir ilgi kurmak, bilimsel değil ancak şairene bir tutum olarak değerlendirilirdi. Stres, hepimizin direndiği birşeydi; güçlülerin direnci, zayıflardan fazlaydı. Stress, mutfaktaki sıcaklık gibiydi. Eğer dayanamıyorsak, mutfağa girmemeliydik. Stresin etkisi bazan da çeliğin güçlendirilmesine benzetilirdi. Çelik nasıl defalarca ısıtılıp soğutularak tavlanırsa, güçlü insanları da çektiktleri stres öyle tavlar, güçlendirirdi.

Gerçek şu ki, stres, beyin kimyasını değiştirir. Stress birikir. Ve o "güçlü" insanlardan birçoğu, hayatlarının ilerki dönemlerinde bu birikimin faturasını öder. Stresin yönetiminde basit çözümler vardır. Çünkü toplumumuzda stres, bir algılama ve reaksiyon veya "proaksiyon" konusudur. Arkamızdan kılıç dişli kaplanlar kovalamıyor. Biz kovalandığımızı zannetsek bile. Para durumumuz, ilişkilerimiz, işimiz, kariyerimiz, görünüşümüz ve benzeri konularda endişeleniriz. Söylenmesi gerekeni söyledik mi; doğru mu yaptık; yeterli para kazanacak mıyız; meslektaşlarımız bizi sayıyor, sevdiklerimiz seviyor mu; v. s., v. s.. Listenin sonu yok. Birçok konuyu paylaşıyoruz ama hepimizin kendine özel korkuları/ stresörleri de var. Bazı stres yönetimi metodlarına bakmadan, bu sessiz vahşinin üzerimizdeki etkilerini bir gözden geçirelim.

Stresin, nezleden bağışıklık sistemi hastalıklarına kadar herşeyle ilişkisi bulunduğu belirlendi. Stres ve stres kaynakları kaçınmak istediğimiz birçok şey olabilir ama hayatta ele geçirmek ve yaşamak istediğimiz herşey de stres kaynağıdır. Birçok heyecan verici ve eylendirici yaşantı stres doludur. Beyin stresör ile heyecan kaynağı arasında sinir kimyası açısından bir ayrım yapmaz.

Stresör ve heyecanlandırıcıların rolü

Yüksek uyarılmışlık bir stres halidir. "Sürünüyorum" diye tarif edilen hayat biçimi kronik bir stres halidir. Bu hal, hayatta kalma hakkının korunması için sürekli uyanıklık ister. Hayatta kalma da evrim biyolojisinin ilk emridir. Maalesef toplumda ve bireyde stresin en yaygın özelliklerinden biri inkârdır. Bunun sebebi, stresin kolayca yanlış anlaşılabilmesidir. Bu garip belki ama, daha önce de dediğim gibi, stres herkesi etkiler ama genellikle tanınmaz ve ciddiye alınmaz. Herkesin hayatında azıcık stres bulunur-- değil mi?

Stes önce bağışıklık sistemine karşı bir saldırı başlatır. Strese yol açan bir olayın ardından soğuk alır veya nezle oluruz. Bu tesadüf değildir. Stesin uzun süreli birikimine müsaade ederseniz bağışıklık sisteminin çökmesinin yol açacağı hastalıklar listesi artık nezle kadar basit olmaktan çıkar. İnkâr edin, görmezden gelin... ve o zaman başınıza gelmeyecek felaket yok gibi.
Stres konusundaki bazı gerçekler şöyle:

1. Stres uyarıcıları (stesörler) "stres tepkisi"ne yol açar. Bu, merkezi sinir sisteminin uyarılması ve aktivitesinin artmasıdır.
2. Stresörlerin etkisi biribirini güçlendirir. Bu birikim bağışıklık ve endokrin sistemlerini baskı altına alır.
3. Stress tepkisi önce sempatik nöronların ateşlenmesine ve katekolamin salgılanmasına sebep olur. Ardından, belki bir sona erme etkisi olarak, kortisol seviyeleri yükselir.
4. Kortisol seviyesinin yükselmesi, hafıza kaybından beyin hücrelerinin tahribine kadar birçok yıkımın sebebidir.
5. Adi stresin birikimi çaresiz ve ümitsiz bir tutuma yol açar. Endişe ve depresyon ihtimali artar.
6. Bazı stresörler, algılandıkları bağlama göre aslında "heyecan verici" şeylerdir. Heyecan vericilerle stresörler birbirini güçlendirir.
7. Stres, davranışı etkiler. Bu etki bazan ketleme (korku ve endişe), bazan da saldırganlık (öfke ve düşmanca davranış) yönünde olur.
8. Stres enerji tüketir. Enerji seviyelerini öyle bitirir ki iyi bir gece uykusundan sonra bile insan kendini bitkin hissedebilir.
9. Bi polar ve affektif şahsiyet bozuklukları gibi ciddî psikiyatrik düzensizliklerden akneye kadar stres tahrib edici etkisini gösterir.
10. Stresör veya heyecan vericilerin birikimi, sürekli bir uyarılmışlık hali doğurur; bu da beyin kimyasının temelinde bazı değişikliklere yol açar. Etkilenenlerin başında kortikosteroidler gelir ki bunlardan en önemlisi kortisoldür. Katekolaminler, epinefrin ve norepinefrin de etkilenir. Basitçe söylersek: Bu değişiklikler iyi değildir.

Bazı panzehirler

Gülün. Mümkün olduğunca sık ve çok gülün. Gereğinden fazla gülmek diye birşey yoktur.

Gülümseyin: Gülümseyemeyeceğinizi düşünseniz bile gülümseyin. Size garip gelebilrir ama gülümseme beyni kandırır. Gülümsemenin yol açtığı kas hareketi beyne herşeyin yolunda olduğu sinyalini verir ve beyin endorfinler gibi, kendimizi hakikaten iyi hissetmemizi sağlayan kimyasallar salgılar. Demek ki, gerçekten gülümseyene kadar yalancıktan gülümsemek lâzım!

Egzersiz yapın. Evet egzersiz. Eğer yoğun egzersiz size göre değilse sadece yürüyün. Dışarı çıkın. Temiz havayı içinize çekin. Biraz başıboş dolaşın; gülleri koklamak için duraklayın.* Son araştırmalar, sırf dışarı çıkıp yürümenin daha uzun ve daha sağlıklı bir yaşam için sihirli bir hap olduğunu gösteriyor.

Sosyal destek sistemlerini kullanın. Arkadaşlarınızla ve ailenizle konuşun. Onları dinleyin. Paylaşın. "İçinizi boşaltın".

Olayları makul çerçevelerine oturtun. Şimdi çok üzüldüğünüz bu şey, altı ay, bir yıl sonra da etkisini koruyacak mı? Geniş büyük plan içinde gerçekten önem taşıyan şeyler nedir? Gerçekten yapılabilecek bir şey var mı? Sağlığınızı ve mutluluğunuzu kaybetmenize değer mi?

Hassasiyetinizi düşürün. Olayları biraz kendi seyrine bırakın. Hiç olmazsa günde bir defa gevşeyin, kendinizi salıverin, birkaç dakika gözlerinizi kapatın. Kendinizi bırakmak ve varlığınızı yeniden merkezine oturtmakta meditasyon, güçlü bir yardımcıdır. Stres yaratan düşünce alışkanlıklarınızdan kendinizi koparın. Bütün o, "keşke", "ah bir ... olsaydı" düşüncelerinden... Kendinizi yeniden merkezleyin ve şükür halinde bir dakika durun. Şükredecek birşey bulun. Hayat için, bir dost için, sevgiğiniz bir hayvan, bir çiçek, bir gökkuşağı, bir koku için şükredebilirsiniz; ve daha neler için... Fakat şükre odaklanacağınız bir an bulun kendinize. Minnettarlık hissedin. Tıpkı gülümseme gibi şükür de biriken psikolojik yükü iptal eder. Bizim iş yerinde "Şükrediyorum" yazan yaka düğmeleri takıyoruz.

*Türkçede "eylenmek" fiilinin aynı zamanda duraklamak anlamı taşıması ne hoş! -dr. pozitif

InnerTalk Review