“Kanseri önlemek için ne yapabiliriz?” başlıklı yazımın, “Güneş ve bronzlaşma cilt kanseri riskini artırır” bölümünde, güneş ışığının cilt kanseri riskini artırdığını belirtmiş ve bu bağlamda solaryum araştırmalarını paylaşacağımı yazmıştım.
O yazıda, üç önemli cilt kanserinin de güneş ışınlarıyla arttığını, bu ilişkinin ikisinde (bazal hücreli ve skuamöz hücreli kanserler) daha güçlü olmakla birlikte, daha ölümcül olan ve cilde koyu rengini veren hücrelerin yol açtığı melanom için de söz konusu olduğunu belirtmiştim. Bu yazıda, solaryum ve güneş lambalarının melanom riskine etkisi konusunda yapılmış önemli derlemeleri paylaşacağım.
Aktaracağım çalışmaları değerli hale getiren şey, yayımlandıkları tarihe kadar, konuyla ilgili yapılmış tüm yayınların taranıp bilimsel yöntemlere sadık kalınarak yapılanların sonucunun birlikte değerlendirildiği çalışmalar (metaanaliz ve sistematik gözden geçirmeler) olmasıdır.
***
Bu çalışmaları aktarmadan önce konuyla ilgili biraz genel bilgi paylaşayım: Güneşin yaydığı morötesi ya da ultraviyole (UV) ışınları, cilt kanserlerinin en önemli nedenidir. Bu ışınlar yumuşaktan serte A, B, C veya UVA, UVB ve UVC diye sınıflandırılırlar. Bu üç çeşitten 100-280 nm dalga boyundaki UVC’nin tümü, 280-315 nm dalga boyundaki UVB’nin çoğu (yaklaşık beşte dördü) stratosferdeki ozon tabakasınca engellenir. UVB’nin bir bölümü (yaklaşık beşte bir kadarı) ile 315-400 nm dalga boyundaki UVA yeryüzüne ulaşır.
UVB melanin üretimini uyarırken UVA üretilen melaninin salgılanmasını sağlar. UVB ayrıca, D vitamini oluşmasını teşvik eder. UVB’nin bronzlaştırıcı etkisi UVA’dan daha güçlü ve daha uzun süre kalıcıdır. Eskiden yalnız UVB’nin kanser yapıcı etkisi olduğuna inanılırken, 2009 yılında Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC), mevcut araştırma bulgularına dayanarak UVA’nın da kanser yapıcı olduğunu ilan etti. Üstelik UVA ile olan hasarın vücut tarafından onarımının UVB’ye göre daha zor olduğu söylenmektedir.
***
Cilt kanseri riskini artırdığı uyarılarına rağmen, kimi çevrelerde depresyonu azaltıcı etkisine ilişkin iddialar ve D vitamini üretimine olumlu etkisinin de katkısıyla bronzlaşma, “sağlıklılık” göstergesi sayılmıştır. Bronzlaşma kimileri için de bir güzellik unsuru ve statü simgesidir. Bu yüzden başta güneşi kıt ülkeler olmak üzere, tüm dünyada bronzlaşmaya çalışan bir kesim bulunmaktadır. Bu kesim için endüstri “solaryum” ve “güneş lambaları” şeklinde yapay morötesi ışınlarıyla bronzlaşma sağlayan çözümler üretti. Seksenli yıllarda Kuzey Avrupa ve ABD’de kullanılmaya başlanan bu uygulamalar, ikibinli yıllardan sonra, güneş gören ülkeler de dâhil, tüm dünyaya yayıldı.
Uygulamaların popülaritesinin artışında uygulamaların “sağlıklı bronzlaşma” sağladığı iddiaları kadar, mevsimden bağımsız ve son derece etkin bronzlaşma sağlamasının payı vardır. Birim zamanda, güçlü yapay UV bronzlaşmanın etkisi, Akdeniz’de öğle vakti, güneşin tepede ikenki güneş ışığının 10-15 katı mertebesindedir. Solaryum ve güneş lambalarında kullanılan UV temelde UVA şeklinde olup UVB’nin oranı %5’in altındadır.
***
Şimdi, güneşsiz, kapalı ortamda, -solaryum ve güneş lambaları ile uygulanan- yapay UV ışınlarıyla, en ölümcül cilt kanserlerinden melanoma arasındaki ilişkiyi ortaya koyan çalışmalara bakalım:
1984’ten 2004 yılına kadar yapılmış 10 araştırmanın değerlendirildiği bir sistematik gözden geçirmede, bu yollarla bronzlaşmaya çalışmayanlara kıyasla, güneş lambası veya solaryumla bronzlaşmaya çalışanlarda,
-
melanom riskinin %25 arttığı,
-
ilk uygulamanın erken yaşlarda yapılmasının bu riski %69’a çıkardığı saptandı.
2007 yılında yapılan ve 19 çalışmanın değerlendirildiği bir başka sistematik gözden geçirmede, bu yollarla bronzlaşmaya çalışmayanlara kıyasla, güneş lambası veya solaryumla bronzlaşmaya çalışanlarda,
2012’de yapılan bir meta-analizde, Avrupa’da 1981-2012 arasındaki 30 yılda yapılmış 27 araştırmadan elde edilen ve 11.428 melanom vakasını içeren sonuçların değerlendirmesi, yapay bronzlaşma çabalarının,
-
melanom olasılığını %20-25 artırdığını,
-
uygulama yapılan her ek yılda, riskin %1.8 arttığı yani riskin doz birikimine paralel olduğunu,
-
yaşanılan coğrafî bölgenin enlem derecesinin riski etkilemediğini ortaya koydu.
-
13 çalışmadan elde edilen sonuçlara göre, ilk uygulamanın 35 yaşından önce yapılması riski %87 arttırmaktaydı.
2014 yılında yayımlanan bir başka meta-analizde 248.062 kişiyi kapsayan dünyanın farklı bölgelerinden 31 inceleme değerlendirildi.
-
Hiç solaryuma girmeyenlere göre, solaryumla bronzlaşanlarda melanom %16 daha sık görüldü.
-
UV indeksi yasalarla 12’de tutulan Avustralya ve 36’da tutulan Yeni Zelanda’da melanom artışı anlamlı seviyede değildi. Buna karşılık her hangi bir sınırın olmadığı ABD’de risk artışı %23 kadardı.
-
Farklı lambaların kullanıldığı yeni teknikler ve yeni cihazların bu riski taşımadığı iddiaları için 2000 yılı sonrası yapılan alt değerlendirmede risk artımı ise %22 bulundu. Yani iddialar doğru değildi; eskilerle arada bir fark saptanmadı.
-
Maruziyet süresi arttıkça riskin de arttığı saptandı. 1-10 seans arası maruziyette risk %7 artıyorken (ki bu da istatistiksel anlamlı bulunmadı); on seanstan fazla bronzlaşmada risk %34 saptandı.
-
Solaryumda ilk bronzlaşmasını 25 yaşından önce yapanlarda risk %35 daha fazla iken, 25’ten sonrakilerde %11 bulundu.
***
Aktardığımız dört farklı güvenilir çalışma, solaryum ve güneş lambaları yardımıyla yapay yolla bronzlaşmanın,
-
Ölümcül cilt kanseri melanoma riskini genel olarak %15-25 arttırdığını,
-
İlk uygulamanın erken yaşlarda yapılmasının riski %69-87’ye kadar çıkardığını,
-
Uygulamanın yapıldığı yıl ve seans sayısı arttıkça riskin de arttığını,
-
Yeni teknoloji ve cihazların bu anlamda bir avantaj sağlamadığını ortaya koydu.
***
Pek çok ülkede bu nedenlerle 18 yaşın altında solaryum yasaklanmış; erişkinlerde de ancak yazılı onay alındıktan sonra uygulamaya izin verilmiştir. Ülkemizde bu konuda hazırlanmış bir mevzuata rastlamadım. Ancak, geçtiğimiz Aralık ayında konunun gündeme alındığı ve 2015 Ocağında bir yönetmelik çıkarılacağı haberleri vardı. Önümüzdeki günlerde yönetmelik yayımlanabilir veya siz bu yazıyı okurken yayımlanmış olabilir.
Ama bu konuda mevzuat olmasa da, solaryumların riskinin bilincinde olmalıyız. Herkes sakınmalı. Ama yaş küçüldükçe riskin katlanarak arttığını unutmamalıyız.