Güneşin morötesi (ultraviyole) ışınları cildi hasarlandırır. Hasarın derecesi kişilere ve koşullara göre çok değişir.

• En önemli belirleyici cilt rengidir. Cilt ne kadar açık renkteyse risk o kadar fazla, ne kadar koyuysa o ölçüde azdır. En riskli olanlar fazlaca ak-pak ciltli, açık veya kızıl saçlı ve çilli olanlar; en az risklilerse koyu kahve veya siyah cilt, saç ve göz renklilerdir.

• Maruz kalınan güneş ışığı miktarı da hayli önemlidir.

  • Ekvatora yakın coğrafyalarda risk büyükken, uzaklaştıkça risk azalır.

  • Yaşanılan rakım, her 300 metre yükseklikte güneşin tesirinin %4 kadar artması şeklinde etkiler.

  • Yazın güneşin tesiri en fazla, kışın en azdır.

  • Güneş ışınlarının eğim derecesiyle ilgili olarak öğleye yakın saatler daha etkilidir.

  • Bulutlar ve hava kirliliği güneşin etkisini azaltır.

  • Güneş ışığını, yansıtma yoluyla; kar %85, su %5-10 oranında artırır.

  • Örtünme, siperlikli şapka, gölgelik gibi tedbirler riski azaltır. Güneş şemsiyelerinin ışığın tesirini %40-50 kadar azalttığı bildirildi.

  • Güneşten koruyucu kremler, koruma faktör derecesine bağlı olarak güneşin etkisini azaltır. 15 koruma faktörü, -belli bir süre için- morötesi ışınlarını neredeyse tama yakın bloklar.

Çocukluk ve ergenlik yılları; hem büyümedeki hızlılık nedeniyle artan hassasiyet, hem de kansere kaynaklık eden hücrelerin (“stem cell”) cilt yüzeyine daha yakın olması nedeniyle cilt kanseri açısından daha risklidir. O dönemlerde güneşe fazlaca maruz kalınması, yaşamın ileriki yıllarında karşılaşılacak kanser olasılığını yükseltir.

Cilt kanserlerinin üç ana tipi vardır: Cilde koyu rengini veren melanositlerin yol açtığı “melanom”, cildin dip tarafındaki hücrelerden köken alan ve insanlarda en sık karşılaşılan kanser olan “bazal hücreli kanser” ve cildin en üstündeki hücrelerle benzerlik gösteren “skuamöz hücreli kanser”. Bunlardan son ikisi, yıllar içinde maruz kaldığımız toplam güneş ışığıyla doğrudan ilişkilidir. Zaten, kural olmamakla birlikte, daha çok güneş gören yerlerde ortaya çıkarlar. Melanomla güneş arasındaki ilişki daha zayıftır ama hiç yok değildir. Diğer ikisinden farklı olarak, güneşe toplam maruziyetten daha çok, maruziyetler sırasında ciddi yanık oluşmasının katkı sağlayabileceği söylenmektedir.

Güneşten sakınmanın da, son yıllarda hayli popüler olan D vitamini eksikliğine yol açabileceğini not etmemiz gerekiyor. Bunu bir başka yazıda ele alacağız.

Güneş ve ultraviyole ışınlarıyla ilgili son bir not da, “sağlıklı bronzlaşma” diye bir şeyin, daha çok bir efsane olduğudur. Cilt yandı ya da bronzlaştıysa, sözünü ettiğimiz hasarlar gerçekleşmiş; “kanser riski” defterine kaydı yapılmış demektir. Yapay ultraviyole ışınlarının (solaryum ve güneş lambalarının) ölümcül cilt kanserlerinden melanoma ile ilişkisini ortaya koyan çalışmalara Solaryumla “sağlıklı bronzlaşma” sayfamızda ulaşabilirsiniz.