8. İşyerinizde kansere yol açabilecek unsurlar varsa, bunlara karşı önerilen güvenlik ve sağlık tedbirlerine uyun.

Ne yazık ki, modern dünya, hayatımızın pek çok alanına sayısız kimyasalın girmesine tanıklık etti. Kullanıcılar olarak bizler risk altındaysak da asıl büyük risk, kullandığımız kimyasalları üreten veya bizim kullanımımıza hazır hale getiren işyerlerinde çalışanlara yöneliktir. Yasaların da zorlamasıyla, işyerleri bu risklerden haberdardır ve uymakla yükümlü oldukları bir dizi tedbir vardır. Alternatif teknik ve uygulamaların tercihi, koruyucu ekipmanlar, iyi havalandırma, sabıkalı maddenin solunmasının, deriyle temasının ya da yutulmasının en aza indirgenmesi, düzenli ölçümlerin yapılması, hijyene özen gösterilmesi bunlar arasında sayılabilir.

Kimyasallarla ilgili dikkat edilmesi gereken hususlardan biri, bazı kimyasalların (“başlatıcılar”) belli bir dozun üstündeki tek bir karşılaşmayla hücre DNA’sında kalıcı hasar ve mutasyona yol açabilmesidir. Ama kanserin gelişmesi “teşvik edici” kimyasalların tekrar tekrardevreye girmesiyle gerçekleşir.

Kimyasallar temas yoluyla daha çok cilt, soluma yoluyla daha çok akciğer, şu ya da bu yolla vücudun etkilenmesiyle de mesane kanseri, lösemi, lenfoma ve mezotelyomaya neden olur.

9. Yaşam alanınızda doğal yüksek radon kaynaklı radyasyona maruz kalıp kalmadığınızı öğrenin; varsa tedbir alın

Etkileştiği atom veya moleküllerden elektron koparabilme yeteneklerine göre İki tür radyasyon vardır.

• Koparamayanlar, “iyonlaştırıcı olmayan radyasyon” olarak bilinir. Elektrik ve manyetik alanlardaki radyo dalgaları, mikrodalgalar, görünür ışık bu türden bir radyasyondur. Bunların bazısı –ısı artımıyla- doku hasarı yapabilir ama kansere yol açması beklenmez.

• Koparabilenlerse “iyonlaştırıcı radyasyon” olarak adlandırılır. X-ışınları, gama ışınları, alfa, beta radyasyonları, kozmik ışınlar bunlar arasında sayılabilir. Bunların biyolojik hasar yaratma potansiyelleri yüksektir; hücre DNA’sını hasarlandırarak kansere neden olurlar.

İyonlaştırıcı radyasyonlardan x-ışınları, bilgisayarlı tomografi, anjiyografi, mammografi ve düz röntgen gibi incelemelerde kullanılmaktadır. İtiraf etmek gerekir ki, hem hekim, hem de hasta düzeyinde, bu tetkiklerin yol açabileceği zararlar konusundaki hassasiyet genelde çok düşüktür. Yüzlerce akciğer röntgeni çektirmeye eşdeğer radyasyon alınması söz konusu olan tomografik incelemeler, birbirinden habersiz farklı sağlık kurumlarında ya da takip amacıyla suiistimal edilerek kullanılabilmektedir.

En iyonlaştırıcı radyasyonlar kozmik ışınlardır ama Allahtan atmosfer tarafından büyük ölçüde filtre edilmektedir. Ne var ki, bu kadar şanslı olmadığımız bir başka radyasyon kaynağı, yerkabuğundan yeryüzüne ulaşmakta ve zarar vermektedir. Komitenin asıl dikkat çekmek istediği husus da, söz konusu Radondur. Özellikle son yıllarda büyük ilgi gören Radon, sigaradan sonra akciğer kanserinden sorumlu ikinci en önemli etkendir.

Radon, dünya var olalı beri mevcut –Toryum, Uranyum gibi- radyoaktif elementlerden son derece yavaş bir biçimde oluşan dönüşüm ürünü bir gazdır. Kaya ve topraklardan özellikle yapıların zemin katlarına sızar. Maden ocağı, tünel ve mağaralarda da boldur. Yeraltı sularından içme sularına; gazın yapıştığı inşaat malzemelerindeki taş ve toprağa bulaşma olsa da bunlar o kadar riskli değildir.

Radon, renksiz ve kokusuz olması nedeniyle insanlar tarafından fark edilmez. Ancak radyoaktivitesi ölçülerek anlaşılabilir. Radyoaktif elementlerin yoğun olduğu bölgelerde risk daha yüksektir. Bu amaçla ülkeler risk haritaları oluşturmuştur. Ülkemiz için de 2013 yılında 81 ilde radon haritalamasına başlandığı duyurulmuştu. Ancak şu ana değin yayımlanmış bir çalışmaya rastlamadım. Bölgesel riskin dışında aynı bölgede de farklı yapılarda risk aynı olmayabileceğinden aslında ev bazında da ölçümler yapılmalıdır. Bunun için bireysel kullanıma uygun Radon gazı dedektörleri satılmaktadır.

Sigara içilmesi Radonun vereceği zararı daha da artırır. Çocuklar ve yaşlılar da daha hassastır.