Önceki bölümden görüldüğü gibi bolca ve pek düşünmeden kullandığımız NSAİ ağrı kesici ilaçların pek çok yan tesiri vardır. İyi de o zaman bu ilaçları kullanmayalım mı? Ağrımız olduğunda ne yapalım?

İlaç kullanımının bir “zehir yönetimi” olduğunu unutmamalıyız. Her ilacın kazandırdıkları ve kaybettirdikleri vardır. Kazandırdıkları kaybettirdiklerinden anlamlı olarak daha fazlaysa ilacı kullanmak gerekir. Ağrı kesici ilaçlar genelde hastalığın tedavi edilmesine katkıları fazla olmayan sadece ıstırabımızı dindiren ilaçlardır. Üstelik ağrı ve ateş, vücudu bir sorunun varlığına karşı uyaran bir “alarm” görevi üstlendiği gibi ateş mikroplara karşı savaşın da bir unsurudur ve ağrı ilgili organı kullanılmaktan alıkoyarak korunmasına yardım eder. Bütün saydığımız sebeplerle ağrı kesici ve ateş düşürücü kullanma konusunda gereğinden fazla istekli olmamak gerekir. Doktor aksini önermediği sürece, ağrı ve ateş çok rahatsız etmiyorsa bu ilaçları almayalım.

Yapabileceğimiz bir başka şey, öncelikle, daha az yan tesire sahip başka ağrı kesicileri denemektir. -Günde 2000 gramı aşan miktarlarda kullanılmadığında- görece daha az yan tesire sahip olan asetaminofen veya parasetamol grubu (Parol, Tamol, Minoset, Geralgine, Paranox…) ağrı kesiciler ilk tercih olabilir. Bu grubun mide-bağırsağa olumsuz yan tesiri yoktur, platelet/trombosit dediğimiz kan pulcuklarının işlevini de bozmaz. Ama varfarin (coumadin)’in tesirini bozabilir. Sürekli kullanım veya kısa süreliğine yüksek doz kullanım halinde –günde 2 gram aşılırsa- yaşlılar, alkolikler ve kötü beslenenlerde karaciğer hasarı yapması mümkündür.

Asetaminofen veya parasetamol ağrıyı kesmede yetersiz kaldığında bir zayıf afyonsu olan Tramadol (Contramal, Duamol, Roladol) eklenmesi düşünülebilir. İkisinin birlikte satıldığı ilaçlar da vardır (Zaldiar, Duamol). Ancak yeşil reçete gerektirir.

***

Şayet NSAİ ilaç kullanmak durumunda kalmışsak, -doktor başka türlü önermediyse- olabildiğince işimizi görecek en düşük dozda almalı ve ilk fırsatta kullanmayı bırakmaya bakmalı, mümkün olduğunca kısa süre kullanmalıyız.

Tesir süresi yani yarı ömrü uzun ve/veya yavaş çözünen formüllerin yan tesiri de fazla olduğundan zaruret yoksa bunlar yerine hızla çözünen ve kısa etkili olanlar yeğlenmeli; ihtiyaç varsa gerekirse tekrar almalıdır. Bu yüzden ihtiyacın süreklilik gerektirmediği -geçici ağrılar gibi- hallerde Etodolak, İbuprofen, İndometasin, Ketofen gibi kısa tesirliler tercih edilebilir.

NSAİ ilaçların yan tesirini azaltmada başvurulabilecek bir başka tedbir, ağızdan alınanlar yerine doğrudan ağrılı bölgeye uygulanan formlarının kullanılmasıdır. Ağrılı romatizmal hastalıklarda, özellikle “osteartrit” denen ilerleyen yaşlarda ortaya çıkan eklem kireçlenmesinde bu ilaçların, ağızdan alınanlara benzer etkinlikte oldukları bildirildi. Ülkemizde bu amaçla kullanılan çeşitli preparatlar mevcuttur (Diklofenak: Voltaren emulgel, Diklorinjel…, İbuprofen: Gerofen jel, Dolgit, Artril jel, Naproksen: Naprosyn jel, Ketoprofen: Fastjel, Profenid jel, Flurbiprofen: Majezik Duo Jel, Nimesulid: Nimes jel, Sulidin jel).

***

Mide veya oniki parmak bağırsağı ülseri teşhisi almış, daha önce mide kanaması geçirmiş, midesinde Helikobakter pilori denen mikrobun saptandığı, 60 yaşın üstündeki kişiler ile kortizon/steroid, kanın pıhtılaşmasını azaltan –aspirin, varfarin (Coumadin), klopidogrel (Plavix, Karum, Pingel…) gibi- ilaçlar, lityum veya SSRI grubundan depresyon ilaçlarını kullananlarda (Sitalopram: Ciram, Celexa, Citox…, Esitalopram: Cipralex, Esertia…, Fluoksetin: Prozac, Seronil…, Paroksetin: Paxil, Seroxat…, Sertralin: Lustral, Zoloft…), alkol kullananlarda mide kanaması riskinin fazla olduğunu konuşmuştuk. Bu tür mide-bağırsak riski yüksek kişiler zorunlu olmadıkça NSAİ ilaç almamalıdır.

Almaları gerekiyorsa, riskin sayısına ve ağırlık derecesine göre davranmak gerekir. En başta NSAİ ilaçlar tok karnına alınmalıdır.

2012’de yapılan bir meta-analiz, farklı NSAİ ilaçların mide kanaması ve ülser riskinin hayli değişik olduğunu gösterdi (Bakınız Grafik). Buna göre nispeten düşük riskli Aseklofenak, Selekoksib ve İbuprofen öncelikle tercih edilebilir. Risk düşükse bunlar tek başlarına kullanılabilir. Ama risk yüksekse, mide-oniki parmak bağırsağı için koruyucu ilaç desteği gerekir. Bunun için “proton pompa baskılayıcı (PPİ)” dediğimiz gruptan bir ilaçla (Lansoprazol: Lansor, Degastrol, Lansazol…, Esomeprazol: Nexium, Esopro, Nexstep…, Pantoprazol: Panthec, Panto, Pantpas…, Rabeprazol: Pariet, Rabiza…, Omeprazol: Omeprol, Demeprazol…) birlikte kullanım ilk tercihtir. PPİ yerine mizoprostol (Cytotec, Arthrotec) veya yüksek doz H2 reseptör antagonisti (Famotidin: Famodin, Duovel, Neotab… veya Nizatidin: Axid, Nyzant veya Ranitidin: Ranitab, Ulcuran, Zantac) kullanılması da mümkündür.

Bu grup ilaçları uzun süre kullanacaklarda ve/veya ülser ve kanama öyküsü olanlarda, midede Helikobakter pilori mikrobunun olup olmadığının test edilip, saptananlarda bu mikroba yönelik tedavi yapılması uygun olur.

***

NSAİ ilaçlara ikinci büyük risk grubunun kalp ve damar hastaları olduğunu konuşmuştuk. Yakında kalp krizi (miyokart enfarktüsü) veya “kararsız angina pektoris (USAP)” veya koroner kalp hastalığı için baypas operasyonu geçiren, stent takılan, kontrolsüz ve/veya ciddi kalp yetmezliği ve/veya yüksek tansiyonu olanların yani kalp ve damar hastalık riski yükseklerin zorunlu olmadıkça NSAİ ilaçları almamaları uygun olur. Alınma zorunluğu varsa, kalp ve damar hastalarında diğer NSAİ ilaçlara göre yan tesiri daha az olduğu bildirilen Naproksen'in (Apranax, Aprol, Naprosyn…) tercih edilebileceği söylenmektedir. Ama son yayınlar bu ilacın bu konudaki avantajının çok ta fazla olmadığı yönündedir.

Kan pıhtılaşmasını azaltan varfarin (Coumadin) kullananlarda ilacın tesiri değişebileceğinden, varfarinle NSAİ ilacı birlikte alanların İNR kontrolü yaptırmaları önerilir.

NSAİ ilaçlardan bazısı, özellikle ibuprofen (Brufen, Artril…), kap ve damar hastalıkları için kullanılan düşük doz aspirinin kanı sulandırıcı (antiplatelet) tesirini bozabilmektedir. Bu yüzden düşük doz aspirin kullananlar, NSAİ ilaç olarak ibuprofen almamalıdır. Diklofenak (Voltaren, Cataflam, Diclomec, Dolorex…) için bu tür bir etkileşimin olmadığı söylenmektedir. Etkileşimi olan veya etkileşimi olup olmadığı bilinmeyen NSAİ ilaç alınacaksa, aspirinin bu ilaçlardan 2 saat kadar önce alınması ama bu ilaçların alımını izleyen 12 saatte alınmaması tavsiye edilir.

Ameliyat planlanan hastalarda, kanama yatkınlığı nedeniyle, NSAİ ilaçlar ameliyattan en az 3 gün önce kesilmelidir. Bu süre aspirin için en az bir haftadır. Operasyon öncesi zaruret varsa, ameliyattan 24 saat önce kesmenin yeterli olacağı İbuprofen (Brufen, Artril…) tercih edilebilir.

***

Saydıklarımız dışında;

• böbrek yetmezliği olan, kan kalsiyumu yüksek, her hangi bir sebepten vücut sıvısı eksilen kişilerin,
• NSAİ ilaçlara karşı alerjisi olduğu bilinenlerin, soluk yolu darlığı yaşayanlar ve aspirine duyarlı astımı olanların,
• -kan pıhtılaşmasına yardım eden- trombosit veya platelet dediğimiz kan pulcuklarının işlev bozuklukları olanların,
• sirozluların,
• son üç ayına girmiş gebelerin de –doktor tavsiyesi olmadan- NSAİ ilaç almamaları uygun olur.