Ne yazık ki, bilimin de bilemediği pek çok şey vardır. Üstelik bilim, bildikleri konusunda emin değildir. Seyrek olmayarak aynı soruya verdiği cevaplar birbirini tutmayabiliyor.
Söz gelimi “sarımsak tansiyonu düşürür mü?” diye bilimsel kaynaklara baktığınızda, diyelim ki on yayından ikisinin çok düşürdüğünü, dördünün pek az düşürdüğünü, üçünün etkilemediğini, birinin de tersine yükselttiğini bulmuş görebiliyorsunuz. Hangisine inanacaksınız?
Bilimsel bilginin özellikle sağlık alanında çok nahif ve kırılgan olduğunu söyleyebiliriz. Her şeyden önce insan sağlığı araştırmaları, özellikle de beslenmeye yönelik olanlar pek çok zorluk içerir. Yenilenleri kaydetmek pösteki saymaktan zordur. Çoğu gıda birçok farklı besin unsurundan oluşur. En basiti, neredeyse saf doymuş veya doymamış yağ içeren gıda yok gibidir; pek çok gıda bunları farklı oranda içerir (Bakınız Grafik).
Daha sonra göreceğimiz gibi, bu yağların her biri, farklı oranlarda hem iyi hem de kötü tesirlere sahiptir; yani her biri ne şeytan, ne de melektir. Araştırdığınız hastalığın sonucunu diğer yedikleriniz, hatta başka yaşam tarzı unsurlarınız etkileyecektir. Dahası, yediklerinizin tesirini ancak yıllar ve on yıllar sonra görürsünüz. Araştırma topluluğunu oluşturan bireyler arasındaki olağanüstü çeşitliliği siz düşünün.
Demem o ki, -sarımsak örneğindeki gibi- farklı sonuçlar bulan yayınların olması doğaldır. Araştırma yöntem hatalarını veya kötü niyetlilerin saptırma ve kasıtlı yanlışlarını saymıyorum bile.
***
Elbette bu zafiyetlere karşı bilimin de önlemleri vardır. Sözgelimi yayınların çeşitli ölçülere göre kendi içinde bir itibar sıralaması vardır. En muteber olanlar, “rastgele örneklemeli, kontrollü” itibarlı yayınların birlikte gözden geçirildiği “metaanaliz ve sistematik gözden geçirmeler” dir. Sarımsak örneğimiz için, muteber bilgi “tansiyonu pek az düşürdüğü” olabilir.
Yüzbinlerce bilim emekçisinin çalışmaları üst üste eklendikçe “daha doğru bilgi” şekillenmeye ve kemikleşmeye başlar. “Güneş balçıkla sıvanamadığından” kötü niyetliler de ister istemez zamanla devreden çıkar. Artık konu “daha az tartışılır” bilimsel bilgi haline gelir ama aynı süreç “müphem” alanlarda durmaksızın tekrarlanır.
Bilim her şeyi bilemediği gibi bildikleri de “değişmez” değildir. Sürekli gelişir ve kendini yeniler. Sonuçta her dönemin “muteber” bilgisi vardır.
Sonuçta, “tanrı kelamı” gibi değişmez olmamakla birlikte, belli bir konuda o günün “muteber” bilgisi vardır. Bilim bu muteber bilgiyle bize rehberlik eder. O günkü muteber bilgi hilafına, münferit araştırma veya görüşleri, “bilimsel görüş” şeklinde takdim etmek; örneğimizden hareketle, sarımsağın tansiyonu çok düşürdüğünü yahut tam tersine yükselttiğini “bilimsel doğru” gibi sunmak yanlıştır ve ahlakî değildir.