Tıp Nobeli almak ister misiniz? Ve aynı anda dolar milyarderi olmak?
Zayıflamanın kolay bir yolunu buluverin!
İnsanlığın nefes nefese çözümünü beklediği öyle sağlık sorunları var
ki, bunlara çözüm bulanlara Nobel de, servet de garanti. Gelişmiş ülkelerin
birinci sağlık problemi sigara; ikincisi şişmanlık. Sigara tiryakiliğine
son vermede epey yol alındı. Son yirmi yıl içinde meselâ ABD'de 50 milyon
kişi sigarayı bıraktı.
Fakat zayıflamada aynı başarı bir türlü sağlanamadı. ABD Millî Sağlık
ve Beslenme İncelemesi Taraması'na (National Health and Nutrition Examination
Survey) göre 97 milyon Amerikalı obez veya kilolu. Fazla kiloya genellikle
yüksek tansiyon, yüksek kan kolesterolü ve tip 2 diabet eşlik ediyor.
ABD'de şişmanlık kaynaklı hastalıkların yıllık maliyeti 100 milyar dolara
yaklaşmakta.*
Tabiî, problemin büyüklüğüyle orantılı dev bir araştırma faaliyeti var.
Her yıl bu konuya milyonlarca dolar araştırma fonu ayrılıyor, bu paralarla
çok sayıda araştırma yapılıyor ve "Nasıl zayıflamalı?" sorusuna cevaplar
bulunuyor. Beliren ana çözüm: Yaşam tarzı değişikliği. Sonra bu çözümün
geniş kitlelere ve tek tek insanlara nasıl uygulanacağının tıbbî protokolleri
hazırlanıyor; tıp- psikoloji- beslenme ve egzersiz uzmanlarına duyuruluyor
ve uzman kliniklerin uygulamalarına ışık tutuyor.
Tedavi protokolleri hazırlanırken meta- analiz denilen bir yöntem uygulanır.
Yapılan araştırmaların kalitesi ve vardıkları sonuçların güvenilirliği
uzman heyetlerce sınıflandırılır. Meta-analize, "araştırmaların araştırılması"
diyebiliriz.
Bu yazıda, dr. Pozitif'in de büyük çapta faydalandığı bu "araştırmaların
araştırılması" prosedürünün nasıl yürüdüğünü özetleyeceğiz. Misal olarak
1998'de ABD Millî Sağlık Enstitüleri'nin hazırlayıp yayınladığı Clinical
Guidelines on the Identification, Evaluation, and Treatment of Overweight
and Obesity in Adults (Yetişkinlerde Kiloluluk ve Şişmanlığın Tanımı,
Değerlendirilmesi ve Tedavisi) raporunu aldık.*
Raporun giriş bölümünde şu bilgiler var:
"Basılı enformasyonu değerlendirmek ve fazla kilo
ve obezitenin tedavisinde doktorlar ve diğer klinik pratisyenler için
delile-dayanan klinik kılavuz teşkil edecek en uygun stratejileri ortaya
çıkarmak üzere, Millî Kalp, Akciğer ve Kan Enstitüsü'nün Obezite Eğitim
İnsiyatifi, Diabet ve Hazım ve Böbrek Hastalıkları Millî Enstitüsü ile
birlikte, Mayıs 1995 tarihinde, Yetişkinlerde Fazla Kilo ve Obezitenin
Tanımlanması, Değerlendirilmesi ve Tedavisi uzman panelini topladı. Panel,
... Ocak 1980- Eylül 1997 arasında MEDLINE'da bulunan bilimsel literatürü
belirli bir sistem içinde gözden geçirdi. (MEDLINE dünyadaki tıbbî
yayınların veri tabanıdır- dr. Pozitif).
"Panel, 394 randomize kontrollü çalışmayı (Randomized
Controlled Trial = RCT) inceledi. (Randomize: Deneklerin rastgele
seçilip gruplandırıldığı araştırmalar. Kontrollü: Denenen metod veya ilaç
bir gruba uygulanırken, yaklaşık aynı sayıda insandan kurulan ikinci bir
grup, karşılaştırma için tedavi görmeksizin elde bulundurulur. Denenen
bir ilaçsa kontrol grubuna sanki o ilaçmış gibi etkisiz bir "plasebo",
meselâ aslında nişastadan yapılmış tabletler verilir. Denekler, gerçek
ilacı mı yoksa plaseboyu mu aldıklarını bilmezler- dr. Pozitif.)
"Panelin 24 üyesi, 8 görevli üyesi ve bir metod
danışmanı vardı. Panele katılanların uzmanlıkları, birinci basamak, epidemiyoloji,
klinik beslenme, egzersiz fizyolojisi, psikoloji, fizyoloji ve solunum
yolu hastalıkları idi. Panelin tamamı, dört kere toplandı. Panel başkanı
ve dört panel üyesinden oluşan icra komitesi, iki defa ayrıca toplantı
yaptı.
".. Sonunda, 236 RCT makalesi özetlendii. Sonra
veriler, her RCT için ayrı delil tablolarına girildi. Bu RCT'lerden elde
edilen veriler, Kılavuz'da yer alan birçok teklif ve tavsiyeye temel oluşturdu.
(Tedavi protokolleri bu teklif ve tavsiyelere dayanır-
dr. Pozitif)
"Panel, bir makalenin uygunluğu konusunda karar
verme kriterleri geliştirdi. İncelemeler, başlangıçtan bitişe en az 4
ay sürmüş olmalıydı. Bunnun tek istisnası, diyet terapisi ve ilaç tedavisiyle
ilgili birkaç 3 aylık çalışmaydı. Kiloyu korumaya yönelik çalışmalarda
yaklaşık bir yıl veya daha uzun süreli sonuç verileri seçildi. Deneklerin
kendi bildirdikleri ağırlıklarının kilo kaybını ölçmede yegâne gösterge
olduğu çalışmalar dikkate alınmadı. Çalışmanın boyundan dolayı hâriç tutulan
makale olmadı. Panel, delilleri, tedavi etkisinin büyüklüğü ve eşiğinin
derinlemesine incelemesi ile tarttı. Her delil ifadesi (delilsizler hâriç)
ve her tavsiye, A'dan D'ye delil kategorilerine göre sınıflandırıldı.
ES-1 tablosu, kaynaklarına göre delil kategorilerinin özetini ve her kategorinin
tarifini vermektedir."
Table ES-1: Kilo verme protokollerinin
hazırlanmasında kullanılan araştırmaların sunduğu delillerin güvenilirlik
kategorizasyonu
Kategori |
Delilin
Kaynağı |
Tarif |
A |
Randomize ve kontrollü deneyler (zengin veri) |
İyi tasarlanmış RCT'lerin (veya randomizasyondan
ancak minimal olarak sapmış deneyler) sonuçlarından alınmış, ve tavsiyenin
hedef aldığı popülasyona ait tutarlı bir eğilimi gösteren deliller.
Bu yüzden A kategorisi, yüksek sayıda denekle yapılan yüksek sayıda
inceleme gerektirir. |
B |
Randomize kontrollü deneyler (sınırlı miktar
veri) |
Delillerin elde edildiği tıbbî müdahale sonuçları,
az sayıda RCT'den veya deney sonrası veya RCT'lerin alt gruplarının
analizlerinden veya RCT'lerin meta- analizinden elde edilmiştir. Az
sayıda randomize deney mevcutsa veya deneylerin kapsamı darsa, veya
deney sonuçlarında bazı tutarsızlıklar mevcutsa veya deneyin yapıldığı
popülasyon hedef popülasyondan farklı ise Kategori B söz konusudur. |
C |
Rastgele olmayan deneyler. Gözlemler |
Deliller, rastgele olmayan veya kontrolsüz
deneylerin sonuçlarından veya gözleme dayanan çalışmalardan elde edilmiştir |
D |
Panelin fikir birliği içinde olduğu kanaatler |
Uzman görüşleri. Bu görüşler, panelin literatürde
anlatılan deneysel çalışmalarda elde edilen delillerden sentez ettiği
veya klinik tecrübe veya bilgiye dayanmakta, fakat yukarıda sayılan
kriterlere uymamaktadır. Bu kategori, bir yön göstermeye ihtiyaç duyulduğu,
fakat A'dan C'ye kadar sayılan kategorilere yerleştirilecek kalitede
konuyla ilgili ikna edici klinik literatürün mevcut olmadığı durumlarda
kullanılmıştır. |
Özetlersek: 17 yıl boyunca binlerce kişide yapılan deney ve gözlemler,
yukarıda anlatılan süzgeçten geçirildikten sonra kliniklerde uygulamaya
alınıyor.
Şüphesiz, "komşumun teyzesi lahana çorbasıyla iki haftada on beş kilo
vermiş" gibi raporlardan biraz daha bilimsel bir yaklaşım bu! Ama, "her
şeyi yiyerek ve yorucu egzersizler yapmadan kolay kilo kontrolü", "iki
haftada garantili on beş santim incelme", "masajla yağlarınızı dağıtıp
incecik oluverin" gibi müthiş keşiflerde bulunanlar için Nobel ödülü
ve dolar milyarderliği yolları hâlâ açık!
_____________________________
*NIH PUBLICATION NO. 98-4083 SEPTEMBER 1998 NATIONAL INSTITUTES
OF HEALTH
Konuyla ilgili diğer yazılar: