Fazla kilolar günümüzün en ciddi sağlık sorunudur. Ama pek çok insan için estetik boyutu, sağlıktan da önemlidir. Bu yüzden herkes diyet yapmak, zayıflamak, kilo vermek fazlalıklardan kurtulma telaşındadır.

Geleneksel tıp, uzunca bir süre, fazla kiloyu çok ciddiye almadı. Ne zaman ki, insanların kötü yaşam tarzı, kilo ve hareketsizlikten kaynaklanan hastalıklara yakalanıp hayatlarını kaybettikleri fark edildi; kilo sorunu da tıbbın gündemine girdi. Ne var ki, bu konuda fazla mesafe alındığı söylenemez. Önemine rağmen, kilo sorununa hala kolay, etkili, yan etkisiz bir çözüm sunulabilmiş değildir.

Geleneksel tıbbın bu anlamda yetersizliği, insanları alternatif çözümlere itmiştir. Alternatiflerin –diyet ve egzersiz yapmadan- “zahmetsiz çözüm” vaadi, bunları cazip hale getirmektedir. Özellikle “besin desteği” kategorisindekiler, “bitkisel” ve “doğal” etiketleriyle, sağlıklı zayıflama yöntemleri olarak sunulmakta, zararsız ve güvenilir diye algılanmaktadırlar. Sonuçta, her birkaç ayda bir, çok farklı ürünler, “zayıflama umudu” podyumundaki gösterişli geçişlerini tamamlamaktadır.

Podyumda kalış sürelerinin kısalığı, yeterli bilimsel çalışma fırsatı vermemektedir. Doyurucu çalışmaların sonuçları bilimsel dergilerde yayımlanamadan ürün, genellikle ömrünü dolduruvermektedir.

Bugün böylesi popüler bir ürünle ilgili, çeşitli bilimsel dergilerde bugüne değin yayımlanmış yazıları derledik. İlginizi çekeceğini umuyoruz.

***

Ürünümüz Afrika Mangosu hapı(African Mango veya Irvingia Gabonensis, veya piyasamızda kullanılan yanlış adı ile: Africa Mango, v. s.). Hani son dönemlerde bolca reklamı yapılan, ülkemizde olduğu kadar dünyada da popüler olan, Dr. Mehmet Öz’ün programıyla parlattığı ürün…

Aslına bakarsanız, merkezî Afrika’nın batı kesimindeki ülkelerde (Sierra Leone, Fildişi sahili, Kamerun, Zaire, Nijerya, Angola) hayli popüler bir ürün. Bu bölgede ağacı, kabukları, yaprakları, meyvesi, çekirdekleri çok çeşitli amaçlarla; yüzyıllardır tüketilmektedir. Ama özellikle tohumunun güneşte kurutulup öğütülmesinden sonra elde edilen toz, bölge halkı tarafından baharat gibi, yemeklere tat ve koku vermek, kıvamlandırmak amacıyla kullanılmaktadır.

***

İlk kez 1986 yılında Adamson, Okafor ve Abu-Baker, bu ürünün şeker hastalığına iyi gelebileceğine ilişkin bir çalışma yayımladılar (Adamson I, Okafor C, Abu-Bakare A. Erythrocyte membrane ATPases in diabetes: effect of dikanut (Irvingia gabonensis). Enzyme. 1986;36(3):212-5.) Bu çalışmayı, aynı araştırıcıların 1990 yılında yaptığı ikinci çalışma izledi. İkincisinde, bu ürünün besin desteği şeklinde, bir ay süreyle, günde 4 gram alınmasının kan şekerini düşürdüğü, LDL denen kötü kolesterolü ve bir başka kötü yağ olan trigliseriti düşürüp, HDL dediğimiz iyi kolesterolü yükselttiği bildirildi (Adamson I, Okafor C, Abu-Bakare A. A supplement of Dikanut (Irvingia gabonesis) improves treatment of type II diabetics. West Afr J Med. 1990 Apr-Jun;9(2):108-15.). Her nedense iki çalışma da fazla yankı bulmadı.

***

Aradan 15 yıl geçtikten sonra, 2005’te, Ngondi ve arkadaşları, 1990’dakine benzeyen bir çalışma yaptılar: Bu çalışmada -ek diyet uygulanmaksızın-, 28 şişman kişiye dört hafta süreyle, günde 350 mg Afrika Mangosu tohumu ekstresi verildi ve ilaca benzeyen ama hiçbir etkisi olmayan drajeler (plasebo) verilen 12 kişi ile karşılaştırıldı. Bu karşılaştırma aşağıdaki tabloda sunuldu:

Her ne kadar tedavi ve plasebo grubunun rastgele seçildiği söylenmişse de, bu çalışmada iki grubun benzer olmadığı görülmektedir. Çünkü “önce” değerlerine bakıldığında iki grubun ortalama değerlerinin uzaklığını görüyoruz. Meselâ Afrika Mangosu verilenler diğerlerine göre 25 kg daha şişmandır. Bu bakımdan yapılan karşılaştımanın sağlıklı olduğunu söylemek zor. Bazı değerlerde plasebo grubunda da olumlu sonuçların alınmış olması, izaha muhtaçtır. Yine de, Afrika Mangosu’nun beden ağırlığına azaltıcı, kan yağları ve şekere iyileştirici yönde etki gösterdiği söylenebilir. Araştırmayı yapanlar, 1990’da Adamson’un çalışmasında olduğu gibi, bu olumlu etkilerin üründeki yüksek lif içeriğiyle ilgili olduğunu ileri sürdüler. Lifler mide boşalmasını yavaşlatarak şekerin aniden yükselip, hızla düşmesinin önüne geçmekte; bu da açlık duygusuna olumlu etkide bulunmaktadır. Suda çözünen liflerin, safrayla birleşmesi ise kan yağlarının olumlu yönde değişimini sağlamaktadır.

(J. L. Ngondi, J. E. Oben, and S. R. Minka, “The effect of Irvingia gabonensis seeds on body weight and blood lipids of obese subjects in Cameroon,” Lipids in Health and Disease, vol. 4, article 12, 2005.)

***

Aynı araştırmacılar, 2007’de yapıp 2008’de yayımladıkları çalışmada, fazla kilolu 72 kişiyi 24’er kişilik üç gruba ayırdılar. Bu 72 kişiye her hangi bir diyet önerilmedi; egzersiz yaptırılmadı. 10 hafta süreyle, günde iki kez,

birinci gruba iki ve üçüncü gruptakilere benzeyen ama hiçbir etkisi olmayan plasebo,

ikinci gruba Batı Afrika ve Güneydoğu Asya’da tıbbi amaçla kullanılan yerli bir içki olan Cissus Quadrangularis 150 mg,

Üçüncü gruba 150 mg Cissus Quadrangularis ile birlikte 100 mg Afrika Mangosu (Irvingia Gabonensis) verildi.

10 haftanın sonunda ortaya çıkan değişim aşağıdaki tabloda gösterildi.

4 baş ağrısı, 4 uykusuzluk, 5 gaz dışında anlamlı yan etki saptanmadı. Yazarlar, bu çalışmanın tek bir besin desteği yerine, adı geçen iki besin desteğini bir arada kullanmanın, tek başlarına kullanımlarından daha olumlu etkisine vurgu yaptılar. (Oben JE, Ngondi JL, Momo CN, Agbor GA, Sobgui CS. The use of a Cissus quadrangularis/Irvingia gabonensis combination in the management of weight loss: a double-blind placebo-controlled study. Lipids Health Dis. 2008 Mar 31;7:12.)

***

Bu çalışmayı, yine aynı araştırma grubunun yaptığı, Afrika Mangosu’nun nasıl etkili olduğuna ilişkin çalışması izledi: Hücre kültür çalışmalarıyla, Afrika Mangosu’nun, yağ hücrelerinde hormonal bazı değişimlerle (PPAR-gama ve leptin azalması; adiponektin artışı) yağ meydana gelmasini baskıladığı belirlendi. (Oben J, Ngondi JL, Blum K: Inhibition of Irvingigia gabonensis seed extract (OB131) on adipogenesis as mediated via down regulation of the PPARy and Leptin genes and up-regulation of the adiponectic gene. Lipids in Health and Disease 2008, 7:44)

***

Ngondi ve arkadaşları, Afrika Mangosu’nun etkilerini gözlemlemek için bu kez 120 kişilik toplu ve şişman bir grubu ikiye bölüp, 10 hafta süreyle, bir gruba öğle ve akşam yemeğinden yarım-bir saat önce 150 mg Afrika Mangosu, diğer gruba ilaca benzeyen ama hiçbir etkisi olmayan drajeler (plasebo) verdiler. Plasebo grubundan 50, Afrika Mangosu grubundan 52 kişi çalışmayı tamamladı. On haftanın sonunda ortaya çıkan değişim, aşağıdaki tabloda gösterildi.

Tablodan da görülebileceği gibi, yağ yüzdesi ve bel çevresinde azalmayla birlikte kilonun anlamlı azaldığı; kan yağları ve şekerin olumlu yönde anlamlı değiştiği görülmektedir. Bu çalışma değişimin hormonal temellerini (leptin azalması; adiponektin artışı) de bir kez daha sergilemiştir. (J. L. Ngondi, B. C. Etoundi, C. B. Nyangono, C. M. F. Mbofung, and J. E. Oben, “IGOB131, a novel seed extract of the West African plant Irvingia gabonensis, significantly reduces body weight and improves metabolic parameters in overweight humans in a randomized double-blind placebo controlled investigation,” Lipids in Health and Disease, vol. 8, article 7, 2009.)

***

Başlıcalarını sunduğumuz bu çalışmanın ardından şunları söyleyebiliriz:

Yapılan çalışmaların tatminkâr olduğunu söylemek zor. Çalışmalardan birinin, usulüne uygun yapılmadığını söyleyebiliriz. Çalışmaların çoğunun Kamerun’dan aynı ekip tarafından gerçekleştirilmesi de zafiyet olarak değerlendirilebilir.

Buna karşılık çalışmalarda dile getirilen sonuçların dikkate değer olduğunu da belirtmek gerekir.

• Belirtilen kilo kayıpları, bu alanda kabul gören zayıflama yöntemleri ve zayıflama ilaçlarıyla rekabet edebilecek etkinlikte görünmektedir.
• Kilo kaybına beden yağ oranı ve bel çevresinde azalma eşlik etmektedir.
• Kilo kaybı yanında kan yağlarında iyi kolesterolde (HDL) yükselme, kötü kolesterol (LDL) ve trigliseritte anlamlı düşme ile kan şekerinde düşmenin eşlik etmesi de çok olumludur.
• Metabolik sendrom dediğimiz, kalp-damar hastalıkları ve şeker hastalığının temelini oluşturan tüm öğelerde iyileşme olduğu söylenebilir.
• Bütün bu olumlu değişikliklere karşın çok ciddi yan etki bildirilmemiştir.