Kolesterol gıdalarla hiç alınmasa bile kolesterolün beşte dördü vücudumuzda üretilmektedir. Üstelik bu üretim kapasitesinde kalıtımın ve ailesel yatkınlığın önemi büyüktür.
Bu yüzden en başta diyet ve yaşam tarzı önemlidir, bunlara dikkat edilmelidir ama bu dikkatin tesiri bir yere kadardır. Diyetin LDL denilen kötü kolesterole tesiri %5-25 kadardır; iyi kolesterol HDL’ye tesiri ise pek azdır. Tüm yaşam tarzı tedbirleri iyileşme oranını en iyimser şekilde %30-40’lara çıkarabilir.
Yaşam tarzı tedbirlerine rağmen kan yağları bozukluğu varsa, yapılacak şey ilaç desteğiyle sorunu gidermektir.
Kan yağlarına yönelik farklı ilaç seçenekleri vardır. Ama en bildik ve bugün itibariyle en muteber olanı “statinler” dediğimiz gruptur. Ben de bu yazıda statinleri ele alacağım.
***
Statinler de etkisi ve özellikleri bakımından farklılıklar gösteren bir ilaç ailesidir. Bu ailenin üyelerini ve her bir ailenin piyasada satıldığı isimlerini vereceğim. Şayet kullanıyorsanız, böylece adını –alfabetik sırayla- bu listeden bulabilirsiniz.
- Atorvastatin: Alvastin, Amvastan, As-atoks, Ateroz, Ator, Avıtorel, Azımbra, Caduet, Cardyn, Cholvast, Colastin-l, Divator, Kolestor, Lıpsum, Lipidra, Lipitaksin, Lipitor, Saphire, Tarden, Torvaxal (film tablet)
- Fluvastatin: Lescol (kapsül), Lescol xl (kontrollü salım tableti)
- Lovastatin: Lovakor (tablet)
- Pitavastatin: Lıvazo (filmtablet)
- Pravastatin: Pravachol, Praxal (tablet)
- Rozuvastatin: Crestor, Colnar, Coupet, Crelıx, Kolros, Lıvercol, Nolıp, Reakt, Rosact, Rosava, Rosucor, Rosufıx, Rosugen, Rosuvas, Rozıtrol, Stage, Stata, Ultrox (film tablet), Colefıx efervesan tablet
- Simvastatin: Sımastınteva, Sımvakol, Zocor fort (film tablet), Zocor (tablet)
Statinler kandaki LDL denen kötü kolesterolü %20-60, trigliseriti %10-33 kadar düşürür ve HDL denen iyi kolesterolü %5-10 kadar artırırlar.
***
Statinlerin hangi durumlarda ve nasıl kullanılacağını paylaşmadan önce, iki noktaya dikkat çekmek istiyorum.
Bunlardan ilki, statinlerin “kolesterol ilacı” olarak bilinmelerine ve kan yağlarına olumlu yönde etkilerine karşılık, başka faydalarının da olduğunun bildirilmesidir.
Ama bu faydaları daha iyi anlayabilmek için kabaca damar sertliğinin nasıl oluştuğunu bilmek gerekiyor. Damar sertliğinin en çok etkilediği kalbi besleyen koroner damar örneğinde, en başından kalp krizine kadarki aşamaları şöyle özetleyebiliriz:
Damar sertliği oluşumunda ilk aşama, damarın kanın aktığı iç boşluğa bakan astar tabakasının (endotelin) işlevinin -sigara, şeker hastalığı, yüksek tansiyon, kötü kan yağları, stres gibi çeşitli sebeplerle- bozulmasıdır.
Sonra LDL denen kötü kolesterol, bu astar tabakayı geçip damar duvarında birikmeye başlar. Vücut buna iltihap oluşumu şeklinde tepki verir.
Daha sonra bu iltihaplı bölge sertleşmeye başlar. Bu arada iltihaplı yağ topağımsı bu yapının üstü ağsı bir örtüyle kaplanır. Bu örtünün sağlamlığı kalp krizi açısından çok önemlidir.
Plak dediğimiz bu yapı yırtıldığında, hasarı onarmak için trombosit veya platelet dediğimiz kan pulcukları yırtılma yerine doluşur ve burada pıhtı oluşturur. Bu pıhtı da kanın ilerlemesini bozar. Sonuçta kalp kası beslenemez ve ölür. Kalp krizi, kabaca böyle bir şeydir.
Statinler -kan yağlarını düzeltmenin ötesinde- anlattığımız sürecin farklı noktalarına tesir ederler:
- Damar astarı (endotel) işlevlerini iyileştirirler,
- Damar sertliği sürecindeki iltihapla ilgili (enflamatuar) yanıtın uyumlaştırılmasını sağlarlar,
- Kalp krizinin en önemli sebebi olan damarlardaki plak yırtılmasını, plağı kaplayan örtüyü güçlendirerek azaltırlar (bakınız şekil),
- Pıhtı (tromboz) oluşumunun önlenmesine katkıda bulunurlar.
Yani statinlerin damar sertliğine faydası kan yağlarını iyileştirmekle sınırlı değildir; başka faydaları da vardır. Bu yüzden kan yağları sorunu olmayanlarda bile kullanıldığını göreceğiz. Bu cümleden, statinlerin ilk bakışta doğrudan damar sertliğiyle ilgili durmayan kalp yetmezliği, kalp ritim bozukluğu, tansiyon yüksekliği gibi sorunlarda da faydasına ilişkin yayınlar bulunduğunu söyleyebiliriz.
Sağlıklı yaşam tarzı kolesterolü en fazla %40 kadar düşürür. Bu yüzden ilaç desteği gerekebilir. Ayrıca statin denen kolesterol ilaçlarının kan yağları dışında da faydaları vardır.
İkinci söylemek istediğim şey de, damar sertliği bağlamında kan yağları sorunu için tedavi önceliğinin LDL dediğimiz kötü kolesterole verilmesidir. Elbette diğer kan yağı sorunları da önemlidir. Ama günümüzde tedavi kararlarında kan yağları için hareket noktası daha çok LDL kolesterol olmaktadır.