Elma mı, yoksa armut mu olduğumuzu ortaya koyan BKO’nun bir handikapı fark edildi: Kiloları ve BKİ’leri farklı olan kişilerin BKO’ları benzer saptanabiliyordu. Bunun anlamı, normal, hatta zayıf biriyle, ileri derecede şişman birinin BKO’larının aynı çıkabileceğiydi. Söz gelimi bel ve kalça çevresi ölçümü 120 ve 150 santimetre olan çok şişman biriyle 40 ve 50 santimetre olan çok zayıf birinin BKO’su aynıydı. Oysa tek başına şişman olmak riskti ve belli bir kiloyu geçtikten sonra bu oranın ne olduğunun çok fazla önemi kalmıyordu.
Bu sorunu gidermede başvurulan yollardan biri, bel/kalça oranı (BKO) yerine,
bel/boy oranı (BBO)’nı kullanmak oldu. Bunun için bel çevrenizi ölçtüğünüzde bulduğunuz rakamı, boy uzunluğuna bölüyorsunuz. Söz gelimi bel çevreniz (BÇ) 90, boyunuz 180 santimetre ise, BBO’nuz, 90/180=0,5 oluyor. Bunu karın yağlanması ve buna atfedilen sorunları tahminde BKİ, BÇ, BKO ile karşılaştırıp daha iyi ya da daha kötü bulanlar oldu. BBO’nun -çocuklar dahil- yaş, cinsiyet ve etnisiteden bağımsız olarak
0,5’in üstünde olmasının sağlık risk artışını gösterdiği ileri sürüldü. Ancak, yaş ilerledikçe riskin başladığı nokta 0,5’ten 0,6’ya doğru yükseliyor gibi görünmektedir.
***
Ancak kimileri böyle oranlarla uğraşmadan, tek başına Bel Çevresi (BÇ) ölçümünün karın içi yağlanmayı yansıtmaya yeterli olduğu görüşünü dile getirdi. Hayli de taraftar buldu. Şu anda Uluslararası Şeker Hastalıkları Federasyonu (IDF), kalp ve şeker hastalığının başlangıcı sayılan ve çağımızın salgını olduğu düşünülen metabolik sendrom tanısı için BÇ fazlalığını olmazsa olmaz, zorunlu şart kabul etti. Günümüzde BÇ, BKİ ile birlikte en muteber antropometrik ölçüm haline gelmiştir.
BÇ ölçümünün, BKİ’nin göstermediği karın içi yağlanmasını göstermesi beklendiği düşünülürse, “mükemmel” olmadığını söylemekte zorlanmayız. Çünkü BÇ ile yalnız karın içi yağını değil, -karın içi organlarla birlikte- karın cilt altı yağını da ölçüyoruz. Karın içi yağının cilt altı yağına oransal olarak daha az olduğu, kadınlarda erkeklerdekinin yarısı kadar karın içi yağı olduğu, karın içi yağının yaş ilerledikçe arttığı bilgilerini göz önüne alırsak bazı sıkıntılar kolayca görülebilir. Ayrıca ölçüm standardını yakalamak sanıldığından daha zordur. Kliniğimizde yaptığımız bir çalışmada, iki farklı asistan, önceden yapılmış tarife ve tüm dikkatlerine rağmen aynı hastalarda BÇ’ni pek çok hastada farklı ölçmüştü.
Karın içi yağının cilt altı yağına oransal olarak daha az olması nedeniyle, kilo arttıkça BÇ önemini yitirmektedir. BÇ bu yüzden daha çok normal kilolu ve toplular için anlamlıdır.
***
Bel çevresi ölçümü ayakta yapıldığında, yerçekimi etkisiyle karın aşağı çekilmekte, kimi zaman aşırı göbeklilerde göbek sarkmakta, hatta katlanabilmektedir. Yatarak BÇ ölçümü, bu tür riskleri bertaraf edebilir. Ama BÇ’ni yatarken ölçmek yerine, sırtüstü yatarken karın yüksekliğinin (sagital abdominal çapın) ölçülmesi daha çok tercih edilmiş ve kimi çalışmalarda karın yağlanmasını daha iyi yansıttığı ileri sürülmüştür. Buna yatar durumda karnın enlemesine genişliği (transvers/horizontal abdominal çap) ölçümü de eklenebilmektedir.
***
Her şeye rağmen, BÇ popülaritesini korumaktadır. Belki bunda, bir zamanlar olumlu şeyler düşünülen karın cilt altı yağının o kadar da iyi olmadığı saptamasının da payı vardır. Zaten pek çok çalışma, -iç organ yağlanmasından kaynaklanan- daha önce saydığımız riskleri öngörmede BKİ’den daha başarılı olabileceğini göstermiştir.
BÇ ölçümünün nasıl yapılması gerektiğini BKO ölçümünü anlatırken konuşmuştuk, değerlendirmesini daha sonra konuşacağız.
En zararlı yağlanma olan karın yağlanmasını, bel çevresini ölçerek, bel/kalça veya bel/boy oranını hesaplayarak öngörmeye çalışabiliriz.
Sonuçta, fazla kilonun zararlı ama asıl zararın fazla yağdan kaynaklandığını ama bize en fazla zarar veren yağın karında toplanan yağ olduğunu, bu yüzden ağırlık ölçümüyle ve BKİ ile yetinmeyip karın yağlanması için mükemmel olmasa da fikir veren bel çevremizi de ölçmemizin uygun olacağını, hatta buna BBO ve/veya BKO’yu eklersek daha da iyi bir şey yapmış olacağımızı söyleyebiliriz.
***
Elbette doğrudan görüntüleme teknikleri, yani bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans (MRI), ultrasonografi (US), DXA ("dual-energy X-ray absorbtiometry") ve pletismograf ("air displacement plethysmography") yardımıyla karın içi yağları, karın cildi yağlarıyla birlikte çok daha doğru olarak ölçebiliriz. Ama bu yöntemler pahalı, zaman alıcı ve henüz tam oturmamış olduğundan, şimdilik yalnız bilimsel araştırmalar için kullanılmaktadır.