Beden kütle indeksi (BKİ)’ndeki sorunlar
ölçüm sıkıntılarıyla sınırlı değil. BKİ kiloyla ilişkili sağlık risklerini öngörmeye yardım etmekle birlikte, BKİ’si yüksek olduğu halde görece sağlıklı yahut tersine BKİ’si düşük olduğu halde sağlıksız kişiler de var. Bunun muhtemel nedenlerinden birini tahmin etmek zor değil: BKİ, bedeni bütünüyle değerlendirmektedir. Oysa
sağlık için asıl zararlı olan ve bu yüzden de asıl ölçmemiz gereken bedendeki yağ miktarıdır.
Hoş, BKİ ile bedendeki yağ miktarı genellikle paralellik göstermektedir. Hatta yaş ve cinsiyet de gözetilerek, BKİ yoluyla yağ öngörüsü yaptıran formüller geliştirilmiştir [Gallagher: Erkeklerde 1,402*BKİ+0,177*Yaş-22,519, kadınlarda 1,591*BKİ+0,096*Yaş-11,666; Deurenberg: 1,2*BKİ+0,23*yaş-10,8*Cinsiyet-5,4 (Cinsiyet erkeklerde 1, kadınlarda 0)]. Bu formüllerin olanı değil, olması muhtemeli gösterdiğine şüphe yoktur. Sonuçta, BKİ’nin yağı tam yansıtmama sorunu vardır.
- Normalde –yaşa göre değişmek üzere- sağlıklı erkeklerin ağırlığının %8-25, sağlıklı kadınların ağırlığının %20-36 kadarı yağdan oluşur. Yani kadınlarda erkeklerden daha fazla yağ vardır. Ama BKİ cinsiyet ayrımı gözetmemektedir.
- Yaş ilerledikçe vücuttaki yağ oranı, hem erkek, hem de kadınlarda artar. Artış, genç erişkin ve orta yaşlarda daha fazladır; yaşlılığa doğru yavaşlar. Yağın oran olarak doruk noktası 50-65 yaşlardır. Sağlıklı kadınlarda 20-39 yaşlarında %21-33, 40-59 yaşlarında %23-34, 60-79 yaşlarında %24-36 iken; sağlıklı erkeklerde 20-39 yaşlarında %8-20, 40-59 yaşlarında %11-22, 60-79 yaşlarında %13-35 dolayındadır. Burada verdiğim rakamlar ABD nüfusuna ait rakamlar olup, fikir vermesi için paylaştım. BKİ kullanıldığı yaş aralığında, her hangi bir yaş ayrımı da yapmamaktadır (Bakınız Grafikler).
- Irklar arasında da yağ oranı yönünden farklar vardır. Bazı Asya topluluklarında (özellikle Singapur, Çin, Japonya ve Endonezya halklarında), aynı BKİ’deki biri, Batılılara göre daha yağlıdır. Bu yüzden, bu halklar için toplu ve şişman sınırları biraz aşağı çekilmiştir.
- Ülkemiz için bu konuda yeterince doyurucu araştırma yoktur. Daha sonra bazı çalışmalardan söz edeceğim.
- Genelde kadınların ağırlığının üçte birinden fazlası, erkeklerin ağırlığının yarıya yakını kaslardan oluştuğundan, BKİ’de kasın payı hayli yüksektir. Vücut geliştirme idmanı ve bazı spor dallarını yapanlarda bu pay çok daha yüksek seviyelere çıkıp –her hangi bir sağlık riski oluşturmadığı halde- BKİ’yi çok yükseltebilir.
- Erkeklerde vücut ağırlığının %15, kadınlarda %12 kadarını oluşturan kemikler de BKİ’de pay sahibidir. Kemik irilik derecesi ya da kemik mineral yoğunluğu gibi unsurlar, yağ hesaplamasını saptırabilir.
Sağlığa zararı fazla yağlar verir. Bu yüzden salt ağırlık ölçümü ya da BKİ yanıltıcı olabilir.
Kadınlar erkeklerden, yaşlılar gençlerden daha yağlıdır. Irklar arası yağ oranı farklıdır. Kas iriliği de anlamlı farklar gösterebilir. BKİ bunlar arasında ayrım yapmaz.
O halde, tüm beden ağırlığı, yağ hakkında fikir verse de, BKİ ölçümünün en büyük zaafı, sağlık için asıl büyük risk olan yağı yeterince değerlendirmemesidir.